چاي سبز
چاي سبز محصولي است که از گياه کامليا سيننسيس (camellia sinensis) بوجود مي آيد .
قسمت هاي مفيد چاي سبز، غنچه برگ، برگ و ساقه آن مي باشد.
چاي سياه و چاي سبز هر دو از گياه واحدي به دست مي آيند و تفاوت آنها در طرز تهيه شان است.
براي تهيه چاي سبز برگ ها را بخار داده، گرد مي کنند و سپس آن را خشک مي نمايند. ولي براي تهيه چاي سياه برگ هاي چاي خشک شده، تخمير شده و برشته مي شوند، يعني فرايند بيشتري روي برگ چاي صورت مي گيرد.
انجام فرايند کمتر روي چاي سبز، از تاثير آنزيم ها در نابود کردن”پلي فنول ها پيشگيري مي كند
پلي فنول موجود در چاي سبز حتي در مقايسه با ويتامين هاي E و C داراي خاصيت آنتي اكسيداني بيشتري مي باشد.
محل رويش
چاي علاوه بر اينکه ميتواند در آب و هواي گرم رشد کند همچنين ميتواند در ارتفاعاتي به بلندي ۲۱۰۰ متر از سطح دريا نيز رشد نمايد. بهترين چاي ها را ميتوان در ارتفاعات يافت.
جايي که برگهاي آنها به آرامي رشد ميکنند و طعم بهتري دارند. با توجه به ارتفاعي که چاي در آنها ميرويد، برگهاي تازه چاي بين دو سال و نيم تا پنج سال طول ميکشد تا براي چيدن آماده شوند. چاي برگهاي فراواني دارد و گلهاي آن بسيار شبيه گلهاي کاملياست اما تنها برگهاي جوان و کوچک آن براي مصرف چيده ميشوند. جوانه زدن چاي در مناظق کم ارتفاع هر هفته صورت ميگيرد ولي در ارتفاعات بالا، هفته ها طول ميکشد.
چاي سبز، اصالتا بومي کشور چين است اما مردمان ژاپن، کره جنوبي و اندونزي هم آن را توليد و حتي به کشورهاي ديگر صادر مي کنند.
تركيبات
چاي سبز حاوي دو جزء فعال مي باشد :
۱) پلي فنل كاتچين كه فعاليت آنزيم Catechol-o-methyl transferase را مهار مي كند .
۲) كافئين كه تجزيه ناشي از القاي فسفودي استراز را مهار مي كند كه منجر به آزاد شدن نوراپي نفرين مي شود .
چاي سبز حاوي كافئين ، كاتچين ، پلي فنل ، ويتامين B ، C ، E فلاونوئيدها ، گليكوپروتئين ، فيبر ، ليپيد و كارتنوئيدها مي باشد .
مهمترين فلاونوييد موجود در چاي فلاونول يا به طور دقيقتر كاتچين ها مي باشند .
كاتچينها آنتي اكسيدانند و داراي اثرات مفيدي در بدن مي باشند
برگهاي چاي سبز حاوي ۱۰ – ۲۰ درصد كاتچين مي باشند .
۲/۵ گرم چاي سبز در۲۵۰ سي سي آب داغ حاوي ۲۴۰-۳۰۰ ميلي گرم كاتچين است و در اين مقدار ، كافئين نيز به ميزان زيادي وجود دارد .
خواص چاي سبز
كاتچينها ۲۵ تا ۳۵ درصد از وزن خشك چاي سبز را در بر ميگيرند . ويژگيهاي زيستي چاي مانند خاصيت آنتي اكسيداني ، ضد ميكروبي ، ضد سرطاني و ضد جهش زايي را مربوط به كاتچينها مي دانند .
.محققان مشاهده نموده اند که فوايد چاي سبز براي سلامتي بستگي به ميزان مصرف آن دارد که بيشترين مصرف آن در کشورهاي آسيايي حدود ۳ فنجان در روز است. ( که حدود ۲۴۰ ـ ۳۲۰ ميلي گرم از پولي فنول بدن را تهيه مينمايد. )
يکي ديگر از فوايد مصرف چاي سبز، کاهش مرگ و مير به دليل هر نوع بيماري مخصوصاً بيماري قلبي ـ عروقي ميباشد. چاي نه تنها بخوبي آب خالص بدن را هيدراته(آب رساني) مي کند بلکه منبعي غني از پلي فنولاز ميباشد که از بيماريهاي قلبي جلوگيري ميکند.
موثر بر سيستم عصبي
چاي سبز فعاليت سلولهاي مغز را به ويژه در بخشهاي مربوط حافظه ، تقويت وتحريك مي كند . همچنين با نوشيدن چاي سبز بدن مقاوم تر شده و آرامش اعصاب و دوري از فشارهاي عصبي را به ارمغان مي آورد . ازآن جاييكه بسياري از بيماريها ارتباط مستقيم با استرس سيستم عصبي دارند ، نوشيدن اين چاي را مي توان براي بسياري از بيماريها مفيد دانست .
تشنج رويداد محدود عمل مغزي است كه ناشي از تخليه غيرطبيعي نورونهاي مغزي مي باشد .علائم باليني صرع شامل يك پديده ناگهاني موقت غير طبيعي از قبيل : تغييرات سطح هوشياري ، حركتي ، حسي ، اتونوميك ويا رواني است كه بررسي ها نشان داده تزريق درون صفاقي كاتچينها سبب ايجاد تاخير در شروع حملات تشنجي ( آستانه تشنج ) و فازهاي مختلف تشنج مي شود.
با توجه به شواهد موجود فلاونوئيدها با مهارآنزيم سيكلواكسيژناز، توليد پروستاگلندينها درپاسخ به محركها را مهار مي كنند ودر نتيجه از حساس شدن گيرنده هاي درد كه به وسيله اين مولكولها بوجود مي آيند جلوگيري مي شود و متعاقبا احساس دردي را كه به همراه اين پاسخها مي باشد كم مي كنند .
چاي سبز اثر ضد دردي مورفين را از طريق مهار توليد NO در دردهاي نوروپاتي افراد ديابتي بهبود مي بخشد .
همچنين نشان داده شده كه مصرف چاي سبز اختلالات رفلكسي وحسي ناشي از فشار و التهاب مزمن به عصب سياتيك را بهبود مي بخشد .
موثر درگرفتگي رگها
تركيب CRP (c-Reactive protein) يكي از پروتئينهاي مهم مرحله حاد است كه در واكنش به افزايش سطوح سايتوكينهاي التهابي ،توسط كبد ترشح مي شود . غلظت بالاي CRP به طور مداوم با افزايش خطر ابتلا به بيماريهاي قلبي عروقي مرتبط مي باشد.
ميزان وجود راديکالهاي آزاد در رگها،کليد ابتلاء به بيماريهاي قلبي ـ عروقي ميباشد. آخرين تحقيقات نشان دادهاند که کتچينهاي موجود در چاي سبز مانع از درگير شدن آنزيمها در توليد راديکالهاي آزاد موجود در رگها ميگردد.
موثر در بهبود فشارخون
نتايج پژوهشها حاكي از آن است كه تمرينات هوازي به همراه مصرف عصاره چاي سبزباعث كاهش CRP و كاهش فشارخون دياستولي مي شود . همچنين مي توان از اين تمرينات براي كاهش فشار خون در زنان چاق با پرفشاري خون استفاده كرد. چاي سبز باعث توقف در افزايش فشار خون سيستولي مي شود .
تاثير چاي سبز روي افراد مبتلاء به تري گليسيريد
تحقيقات نشان داده اند که مصرف چاي سبز براي سلامت قلب افرادي که داراي تري گليسيريد بالا هستند بسيار مفيد ميباشد. آزمايشات نشان داده اند کتچينهاي موجود در چاي سبز که با ميزان مصرف نسبت مستقيم دارد(dose-dependently) مانع از فعاليت ليپاز پانکراس ميشود(آنزيمي که بوسيله پانکراس ترشح ميشود و چربيها را هضم مينمايد.) در نتيجه اين عمليات، سرعت شکستن چربيها و تبديل آنها به تري گليسيريد و همچنين افزايش تري گليسيريد در خوني که بعد از صرف غذا اندازه گيري ميشود بسيار آهسته صورت ميگيرند.
موثر در كنترل وزن
گزارشهاي متعددي نشان داده اند كه مصرف روزانه كاتچين مي تواند باعث كاهش چربي بدن ، كاهش در اندازه دور كمر و كنترل چاقي شود .
عدم تعادل بين مصرف و دريافت انرژي منجر به چاقي مي شود. براي كنترل چاقي راهكارهاي متعددي از جمله افزايش انرژي مصرفي يا كاهش دريافت متداول وجود دارد.به تازگي راههاي ديگري مثل تحريك متابوليسم و افزايش مصرف انرژي با مصرف مواد گياهي مورد توجه قرار گرفته است . اثرات چاي سبز بعنوان منبع پلي فنل و كافئين بر ترموژنز و اكسيداسيون چربي در محيط آزمايشگاه گزارش شده است كه تا حدودي ميتواند از طريق تحريك اعصاب سمپاتيك باشد .
مكانيزم كاهش وزن ناشي از مصرف چاي سبز به دليل مصرف انرژي و اكسيداسيون چربي نيز مي باشد .
موثر درجلوگيري از سرطان
بسياري از اثرات ضد سرطاني چاي سبز به دليل وجود ترکيبي موسوم به EGCG (اپي گالو کاتچين گالات) در آن است که عمده ترين ترکيب پلي فنلي چاي سبز به شمار ميرود. چاي سبز به سبب داشتن آنتي اکسيداني که ۱۰۰ برابر ويتامين C و ۲۵ برابر ويتامين E موثر است، به کاهش ابتلا به سرطان کمک مي کند (ويتامين C و E به عنوان دو آنتي اکسيدان مهم مطرح هستند).
نتايج تحقيقات اخير حاکي از آن است که نوشيدن چاي سبز، سرعت بهبود بيماران سرطاني را بعد از روشهايي مثل اشعه و يا شيمي درماني افزايش ميدهد.
سرطان معده
مرداني که در روز ۷ فنجان و يا بيشتر چاي سبز مصرف ميکنند، احتمال ابتلاي آنها به سرطان معده ۳۱ کمتر از ساير افراد خواهد بود. چاي سبز پس از مصرف، در سلولهاي معده تجمع يافته و بدين ترتيب موجب افزايش غلظت عوامل جلوگيري کننده از رشد سلولها شده و به دنبال آن مرگ سلولي در سلولهاي سرطاني معده را سبب خواهد شد.
سرطان ريه
کاتچين موجود در چاي سبز از رشد سلولهاي پيش سرطاني در ريه جلوگيري ميکند.
مطالعات نشان داد که چاي سبز اثرات سيگار کشيدن را کاهش ميدهد.
سرطان پوست
آنتي اکسيدان هاي موجود در چاي سبز، سلول هاي پوست را در مقابل آسيب هاي راديکال هاي آزاد که باعث ايجاد سرطان و افتادگي و چروک خوردن پوست به ويژه پوست صورت مي شوند، محافظت مي کنند.
، بعضي ها برروي پوست خود چاي سبز گذاشته تا از شدت سوختگي ناشي از نور خورشيد کاسته و همچنين به پيشگيري از سرطان پوست ناشي از آفتاب سوختگي و آسيب هاي خورشيدي کمک نمايد.
يافته هاي محققان ايراني نشان داد: عصاره چاي سبز مي تواند به عنوان يک آنتي اکسيدان طبيعي در محصولات آرايشي به جاي آنتي اکسيدان هاي تجاري متداول که عوارضي در پي دارند، استفاده شود.
يافته هاي تحقيق دکتر کتايون مرتضي سمناني، دکتر مجيد سعيدي، دانشياران دانشکده داروسازي دانشگاه علوم پزشکي مازندران و دکتر زهرا نوزادي، داروساز، در رابطه با مقايسه فعاليت آنتي اکسيداني عصاره چاي سبز با آنتي اکسيدان هاي تجاري در کرم هيدروکينون ۲ درصد نشان مي دهد:
عصاره چاي سبز در مقايسه با سديم متا بي سولفيت و BHT اثر آنتي اکسيداني بيشتري داشته و با توجه به ويژگي هاي اين عصاره در محافظت پوست در مقابل اشعه ماوراي بنفش و کاربرد اين گياه به صورت موضعي که از گذشته براي برطرف کردن تورم به کار مي رفته است، مي توان به اين گياه به عنوان يک آنتي اکسيدان طبيعي در فرآورده هاي آرايشي بيش از پيش توجه کرد.
سرطان دستگاه تناسلي
چاي سبز در پيشگيري از سرطان تخمدان ، سرطان دهانه رحم وسرطان سينه موثر است .
چاي سبز در مردان از سرطان پروستات جلوگيري مي كند .
انوع خاصي از عصاره چاي که بشکل پماد موجود است از طرف سازمان غذا و داروي آمريکا براي درمان زگيل هاي تناسلي تاييد شده است
سرطان خون
دکتر تايت شانافلت متخصص خون در مرکز تخصصي مايوکلينيک که نويسنده اصلي اين پژوهش است، تشريح کرد: هرچند نتايج قطعي درباره تاثير EGCG تا پايان مرحله سوم آزمايشات مشخص خواهد شد اما تاکنون تاثيرات مثبت و اعجاب آور اين ترکيب در اکثر بيماران مبتلا به سرطان خون مزمن مشاهده شده و مي تواند براي کاهش روند رشد بيماري مفيد باشد.
موثر در سلامت استخوانها
پلي فنول ها ممکن است قادر به پيشگيري از التهاب و ورم بوده، از غضروف بين دو استخوان محافظت کرده و از خراب شدن مفاصل جلوگيري مي نمايد .
موثر بر قند خون
چاي سبز قادر است از عوارض ناشي از ديابت مانند آب مرواريد و بيماري هاي کليوي به طور معجزه آسايي جلوگيري کند. چاي سبز با مهار کردن فعاليت آنزيم آميلاز بزاق و روده که مسئول هضم نشاسته است، باعث مي شود که نشاسته با سرعت آهسته تري بشکند و در نتيجه قند خون با سرعت کمي بالا برود. اما چاي سبز در پايين آوردن قندخون تاثيري ندارد .
موثر در سلامت دندانها
چاي سبز تخمير نشده حاوي مقادير قابل توجهي مواد آنتي اكسيداني و ضد التهابي بوده كه اثرات بازدارنده آن بر رشد استرپتوكوك اولين بار در سال ۱۹۸۹ توسط Toda وهمكارانش نشان داده شد وسالها بعد اثر ضد پوسيدگي آن در مطالعات مختلف تاييد شد. عصاره پلي فنل چاي سبز بعنوان منبعي از كاتچين وتيافلاوين است كه مانع از رشد و همچنين چسبندگي استرپتوكوك موتانس روي سطح دندان مي شود .
چاي سبز در كاهش تشكيل پلاكهاي ميكروبي سطح دندان موثر است ، اما اثر ضد پوسيدگي ندارد.
تفاوت تاثير مصرف چاي سبز در زنان و مردان
در زنان در مردان
۲۳% کاهش مرگ به دليل هر بيماري ۱۲% کاهش مرگ به دليل هر بيماري
۳۱% کاهش مرگ بدليل بيماريهاي قلبي ـ عروقي ۲۲% کاهش مرگ بدليل بيماريهاي قلبي ـ عروقي
۶۲% کاهش مرگ بدليل سکته ۴۲% کاهش مرگ بدليل سکته
موارد منع مصرف
چاي سبزبه خاطر داشتن کافئين، از جذب مواد معدني مخصوصا آهن جلوگيري ميکند. خانم هاي باردار، شيرده و افرادي که ناراحتي اعصاب دارند و آنهايي که ضربان قلبشان نامنظم است، بهتر است در مصرف آن زياده روي نکنند. مصرف روزانه زنان باردار و شيرده نبايد بيشتر از ۲ فنجان باشد.
مصرف اين چاي همچون چاي سياه به همراه غذا جذب روي، آهن و کلسيم را کاهش مي دهد. زياده روي در مصرف اين چاي ميتواند باعث دفع زياد آب از بدن و خشکي مدفوع و يبوست شود.
مصرف روزانه پنج فنجان و يا بيشتر از چاي سبز، زياده روي محسوب شده و عوارض جانبي دارد.
مصرف چاي سبز در افراد کم خون مي تواند باعث بدتر شدن کم خوني آنها شود. کافئين موجو در چاي سبز مي تواند باعث افزايش اضطراب شود.
طرز تهيه چاي سبز
چاي سبز خشك بايد در محلي خشك و دوراز نور خورشيد نگهداري كرد. براي هر نفر ? قاشق مرباخوري چاي سبز را در قوري ريخته و به ازاي هر يک قاشق، ? ليوان آب داغ با دماي ?? تا ?? درجه به آن اضافه کرده ودرب قوري را به مدت ? تا ? دقيقه بگذاريد سپس آن را بنوشيد. چاي سبز مانند چاي سياه نيازي به دم کردن روي حرارت ندارد.
استفاده از ليمو همراه چاي سبز علاوه بر افزوده شدن خواص ليمو ، تاثير مواد موثره چاي سبز را افزايش مي دهد.
خواص چاي سبز:خواص آنتي اکسيداني چاي سبزبسياربالاترازچاي سياه است،چراکه تخميرکمتري روي برگهاي آن انجام ميشود وخواص ضدسرطاني آن ثابت شده است.همچنين کاهش سطح بالاي چربي خون ازقبيل کلسترول وتريگليسيريد ازديگرخواص چاي سبزاست.
بهارنارنج
بهارنارنج به گلهاي درخت نارنج گفته مي شود كه در فصل بهار شكوفه داده و بايد قبل از پژمردن برداشت شود .
نارنج با نام علمي Citrus aurantium درختي است به ارتفاع ۴ -۶ متر
هميشه سبز ، بدون كرك ، دراي تيغهاي بلند بلند از خانواده Rutaceae با ساقه‌اي داراي پوست تقريباً صاف متمايل به خاکستري؛ برگهاي پايا، متناوب با انتهاي نوکدار، کناره‌هاي دالبري، به رنگ سبز تيره و براق ميباشد، سطح پوست ميوه ناصاف و داراي برجستگي‌هاي کوچک به رنگ زرد نارنجي و گوشت ترش و نسبتاً تلخ است.
گلهاي بهار نارنج به صورت منفرد و يا چندتايي در طول محور شاخه‌ها قرار گرفته‌اند. اين گلها، معطّر، ترد و شکننده هستند و واجد کاسه‌اي با ۵ لوب و جامي سفيدرنگ متشکل از ۵ گلبرگ مي‌باشند. گلبرگ‌هاي ضخيم آن، زبانه‌اي‌شکل، به رنگ سفيد متمايل به زرد است که بر روي آنها حفره‌هاي ترشحي اسانس را به روشني ميتوان مشاهده نمود. گلهاي نارنج به نام بهار نارنج در ايران مشهور است که قسمت مهم مورد استفاده آن ميباشد. در اواسط بهار گلهاي نارنج شکفته ميشوند و سريعاً ريزان مي‌باشند. اين گلها جهت تهيه مربا و عرق بهار نارنج استفاده ميشوند. بهار نارنج و عرق آن به عنوان آرام‌بخش و مدرّ مصرف سنتي دارد.
بخشهاي طبي: پوست تازه و خشک شده، ميوه، گلها، تخم گياه مي باشد
تركيبات
ترکيبات شيميايي اسانس گل بهارنارنج شامل: لينالول ۳۴?، ليناليل۱۷% استات ۶? ، ليمونن ۱۵?، پي‌نن، نروليدل، ژرانيول، نرول، متيل آنترانيلات، ايندول، سيترال، فارنه سول، و جاسمون ميباشد.
محل رويش
اين گياه بومي مناطق استوايي آسيا از جمله هند و چين است و در مناطق گرم و نيم‌گرم به خوبي رشد ميکند. در اسپانيا، جنوب آمريکا، کاليفرنيا، برزيل، ايتاليا، اسرائيل و همچنين در نقاطي از ايران از جمله استان‌هاي گيلان، مازندران و فارس رويش دارد و امروزه به طور وسيع در ديگر مناطق مثل مديترانه کشت ميشود.
درخت نارنج در نقاطي از ايران از جمله استان‌هاي گيلان، مازندران و فارس رويش دارد
تاريخچه: در قرن شانزدهم ميلادي، يک پرنسس ايتاليايي به نام «آنا ماري نرولي» متوجه اسانس حاصل از گلهاي گياه شد و از آن براي خوشبو کردن دستکش‌هايش استفاده مي‌کرد. امروزه اسانس گلهاي بهار نارنج که به نام «نرولي اويل» در جهان مشهور است از اسانس‌هاي گرانقيمت است.
اين اسانس از سال ۱۶۸۰ تاکنون توسط تقطير استخراج مي‌گرديده است، ولي امروزه آن را با استفاده از حلال‌هاي آلي فرّار به دست مي‌آورند که البته ميزان اسانس حاصل بسيار اندک بوده، از اين رو غالباً مورد تقلب قرار ميگيرد.
اسانس نرولي از شکوفه‌هاي اين درخت و واريته Dulcis درکشورهاي ايتاليا، مصر، تونس، مراکش، آمريکا و فرانسه استخراج ميشود. انواع اين گياه دارويي در ميان مردم چين همچنان علاقمندان زيادي دارد.
خواص درماني
در طب سنتي بهارنارنج طبيعت گرم داشته و مقوي جسم و روح است.
همچنين پادزهر سم گزندگان، شادي‌بخش، مقوي مغز و ريه و دستگاه گوارش است.
بوئيدن شکوفه آن مقوي مغز و تحليل‌برنده زکام است.
و عرق آن که ماءالقداح و عرق بهار ناميده ميشود، جهت رفع ضعف مغز و گشودن منافذ بدن و رفع نزله‌ها، بسته بودن منافذ استخوان پرويزني، درد سينه، تپش قلب، قولنج، تقويت اشتها و از بين بردن آروغ و نفخ استفاده ميشود و با آب کرفس در سنگ گرده و مثانه مؤثر است.
همچنين مصرف آن به همراه مرجان سائيده شده، براي طحال بسيار خوب است.
مصرف آن از طريق واژن، قاعده‌آور و اصلاح‌کننده وضع رحم است و با شير ماديان به آبستني کمک ميکند.
در موارد اسپاسم به ويژه درد ناحيه شکم کودکان، ضعف اعصاب، بي‌خوابي‌هاي با منشاء عصبي، ضعف جريان گردش خون و ضعف نيروي جنسي استفاده ميشود، اما زياد بوئيدن آن موجب بي‌خوابي ميشود.
گفته شده است که آشاميدن آن جهت درمان اسهال رطوبي مفيد است و در درمان برونشيت مزمن نيز مورد استفاده قرار ميگيرد.
اثر بهار نارنج در ظرف مسي تا هفت سال و در ظرف شيشه‌اي تا يک سال باقي مي‌ماند .
در دانش گياه‌شناسي جديد موارد استفاده قبلي اثبات‌نشده.
گل و روغن بهار نارنج، درمان مشکلات معده و عصبي، نقرس، زخم دهان، و آرام‌بخش براي تنش‌هاي عصبي و کم‌خوابي عنوان شده است.
موارد مصرف درماني اسانس: داراي اثر ضد افسردگي و آرام‌بخشي است. همچنين براي نرم کردن پوست‌هاي خشک و جلوگيري از شکنندگي مويرگ‌ها استفاده ميشود. براي اين کار ميتوان يک يا دو قطره آن را با کِرِم‌ها مخلوط نموده و براي نرمي پوست استفاده کرد.
تپش قلب، ضعف جريان گردش خون، اسهال مزمن، دردهاي متواتر شکمي، نفخ، اسپاسم، سوء هاضمه، فشارهاي عصبي و ناراحتي‌هاي مربوط به هيجان و عاطفه نيز از موارد مصرف اسانس بهار نارنج هستند.
مهمترين خاصيت دارويي بهارنارنج تاثير آن روي سيستم عصبي بدن است .
بهارنارنج در تقويت معده بسيار موثر است .
تپش نامنظم قلب و اضطراب را از بين مي برد.در تحريك و تقويت عضلات قلب نقش اساسي داشته و در رفع نارساييها ،ضعف قلب وترومبوز بسيار موثر است .
براي کنترل تشنج‌ها و حمله قلبي هم ازآن استفاده مي شود.
اگر مشكل بي خوابي داريد قبل از خواب مقداري عرق بهارنارنج بنوشيد.
–
اسانس گلبرگها و اسانس حاصل از تقطير برگ‌ها و شاخه‌هاي جوان، در تهيه ادکلن نيز مورد استفاده قرار ميگيرند و همچنين به عنوان ماده معطر در داروسازي و نوشابه‌سازي نيز مصرف ميشوند.
موارد منع مصرف
هيچ ضرر و عوارض جانبي شناخته شده‌اي در ارتباط با استفاده مناسب از دوز دارويي معين شده وجود ندارد.
توجه: زياده‌روي در خوردن بهارنارنج بويژه در ناشتا كبد را ضعيف مي‌كند و موجب ضعف معده ميشود.
زياد بوييدن بهارنارنج نيز بي‌خوابي مي‌آورد و چنانچه عرق آن بيش از يك سال در شيشه بماند خاصيت خود را از دست مي دهد.
.
مهمترين خاصيت دارويي بهارنارنج تاثيرآن روي سيستم عصبي بدن است.بهارنارنج آرامش بخش وضدهيجانات دستگاه عصبي است وسردردهاي عصبي وميگرني راکاهش ميدهد.بهارنارنج درتقويت معده بسيارموثراست وتپش نامنظم قلب واضطراب راازبين ميبرد.
