زعفران
زعفران با نام علمي Crocus sativus L . از خانواده زنبق ، گياهي علفي ، چند ساله ، بدون ساقه و كورم دار است .
گلهاي زعفران بنفش است وداراي خامه بلند و كلاله سه بخشي به رنگ نارنجي يا قرمز مي باشد وهمين بخش زعفران داراي ارزش تجاري است .
محل رويش
زعفران نواحي معتدل با ارتفاع ۱۳۰۰ تا ۲۳۰۰ متر از سطح دريا را ترجيح مي دهد. كشت زعفران در حال حاضر در ايران به استان خراسان جنوبي (۹۵% ) و استانهاي اصفهان ، كرمان ، مركزي ، يزد ، كرج و فارس (۵% ) منحصر گرديده است . همچنين كشت زعفران علاوه بر ايران و اسپانيا در كشورهاي فرانسه ، يونان ، الجزاير ، مصر، مراكش ،ايتاليا ، آلمان ، استراليا ، مكزيك ، هندوستان ، پاكستان ، چين و تركيه كم وبيش متداول شده است .
تركيبات
ارزش زعفران ( كلاله خشك شده ) بعلت وجود سه متابوليت ثانويه اصلي و مشتقات آن مي باشد :
۱-تركيبات زرد رنگ كروسين كه در آب محلول بوده و مسئول رنگ زعفران هستند.
۲- تركيبات تلخ پيروكسين كه مسئول طعم زعفران هستند .
۳- سافرانال كه مسئول عطر و بوي آن مي باشد .
تركيبات گوناگوني از دسته كارتنوئيدها ، آنتوسيانينها و ترپنوئيدها در كلاله و گلبرگ زعفران شناسايي شده است كه از ميان آنها مي توان كروسين ، دلفينيدين و سافرانال را نام برد .
تركيباتي از زعفران كه واجد اثرهاي فارماكولوژيكي مي باشند مواد تلخي هستند كه از سافرانال و پيگمانهاي مربوط به كارتنوئيد كروسين مشتق مي شوند.
در بررسي سميت حاد عصاره گلبرگ و كلاله زعفران نشان داده شده است كه گلبرگ زعفران جزء تركيبات كم سو و كلاله جزء تركيبات نسبتا سمي قرار دارند .
خواص درماني
زعفران در طب سنتي بطور گسترده مورد استفاده قرار مي گيرد و از عصاره و فرآورده هاي آن بعنوان ضد اسپاسم ،اشتها آور، كمك به هضم طبيعي غذا، مقوي معده ، ضد نفخ ، تسكين دهنده ناراحتيهاي لثه ، ضدآبريزش ، آرامبخش ، افزاينده تعريق ، خلط آور ،درمان اختلالات كبد وكيسه صفرا ،كرامپ ، اختلالات شناختي ،محرك تمايلات جنسي و بي نظمي قاعدگي ، قاعدگي ، خونريزي شديد پس از زايمان ،عفونتهاي ادراري و اختلالات قلبي عروقي استفاده ميشود .
همچنين عصاره كلاله وگلبرگ زعفران اثر ضد التهابي ، ضد دردي و ضد افسردگي در مدلهاي حيواني از خود نشان داده است.
كاهش كلسترول خون
تحقيقات اخير بر روي مكملهاي غذايي و گياهان دارويي مورد استفاده در طب سنتي حاكي از آن است كه تركيبات موجود در آنها از جمله فيبرهاي غذايي ، ويتامينها ، فلاونوئيدها ، استرولها و ديگر تركيبات آنتي اكسيدان ،علاوه بر كاهش چربي خون مي توانند در مهار اكسيداسيون LDL ، حذف راديكالهاي آزاد اكسيژن نقش داشته و با تاثير بر سيستم ايمني و بهبود بيماريها موثر باشند .
تقويت حافظه
نتايج بررسيهاي دانشمندان نشان داده است كه تركيبات اصلي زعفران شامل كروسين ، كروستين پيكروكروستين و سافرانال در جلوگيري از تحليل نورونها و تقويت حافظه نقش دارند .
ضد افسردگي
همچنين اثرات ضد افسردگي عصاره آبي و اتانولي گلبرگهاي گل زعفران به اثبات رسيده است.
ضد سرطان
اثرات ضدسرطاني زعفران همچون مهار تشكيل تومورها ، اثر ضدجهش زايي و مهار سنتز نوكلوئيك اسيدها در سلولهاي بدخيم انسان به اثبات رسيده است
فعاليتهاي ضد توموري به صورت گسترده اي در بسياري از مدلهاي سلولي بررسي شده است . نقش آنتي اكسيداني كارتنوئيدها در عصاره زعفران و تاثيرات وابسته به غلظت آن در مهار سلولهاي توموري مشخص شده است .
موثر در سرطان كبد
كبد يكي از اندامهاي حياتي بدن به شمار مي آيد كه در تنظيم پديده هاي فيزيولوژيك داراي اهميت است و اختلال در عملكرد آن باعث مي شود مجموعه اي از اختلالات فيزيولوژيك ، آناتوميك و انواعي از بيماريهاي مختلف بوجود آيد. با توجه به اينكه آنزيمها در همه بافتها از جمله كبد فعاليت دارند با اندازه گيري آنزيمهايي مانند آسپارتات آمينوترانسفراز(AST) ، آلانين ترانسفراز (AST) ، آلكالين فسفاتاز(ALP) مي توان به آسيبهاي سلولي و اختلال در فعاليتهاي آندوكريني و متابوليكي بدن پي برد.
احتمالا عصاره آبي الكلي زعفران بعلت دارا بودن تركيبات آنتي اكسيدان باعث محافظت سلولهاي كبدي در مقابل استرس اكسيداتيووارده ناشي از اضافه بار ويتامينA شده ودر نتيجه سطح آنزيمهاي كبدي به حد طبيعي برمي گردد.
در برخي مقالات ذكر شده است كه كروسين موجود در زعفران خاصيت تحريك كنندگي صفراي كبدي را نيز دارد .
ضد سرطان سينه و تخمدان
عصاره زعفران و اجزاي اصلي تشكيل دهنده آن يا همان كارتنوئيدها داراي خاصيت پيشگيري كننده سرطان مي با شند. همچنين عصاره گياه زعفران داراي خاصيت ضد فعال كنندگي لوكمي ، استئوساركوما ، فيبروساركوما و سرطان تخمدان مي باشد .
همچنين جلوگيري از فعاليت سلولهاي سرطان سينه توسط دو گونه زعفران به اثبات رسيده است.
كاهش قند خون
يكي از اثرگذارترين گياهان دارويي كه براي كنترل قند خون مورد استفاده قرار مي گيرد زعفران است .
مصرف عصاره آبي زعفران منجربه كاهش معني دار گلوكوز ناشتا ، مقاوم به انسولين و HbA ميشود همچنين مصرف عصاره آبي زعفران همراه با تمرين مقاومتي اثر بيشتري بر كاهش گلوكز ناشتا دارد .
موارد منع مصرف
زعفران بدليل قاعده آور بودن بهتر است در زنان باردار زياد مصرف نشود.
چاي زعفراني فيصل ترکيب شده ازچاي سياه اعلاي خارجي وسرگل زعفران ميباشد.زعفران يک داروي عالي ضد افسردگي است وباعث نشاط وسرزندگي افراد ميشود.جريان خون رارقيق ميکند ودرتقويت حافظه هم نقش موثري دارد.پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکي تهران طي تحقيقي براي نخستين بار تاثيرمثبت عصاره گياه زعفران رادردرمان آلزايمراثبات کردند.
