دمنوش کاسنی

نام انگليسي کاسني chichory   و نام علمي آن  ‎Cichorium intybus L.,گياهي است از راسته گل مينا (Asterales) تيره گل‌ستاره‌اي‌ها (Asteraceae) از رده کاسني‌ها (Cichorium). از اين گياه دو گونه کِشتي و چهار تا شش گونه وحشي موجود است. نوع وحشي آن تا يک متر و نوع پرورش يافته آن تا دو متر هم رشد مي‌کند. کاسني انواع مختلفي دارد سه نوع آن معروف است. کاسني بري که به tansy شهرت دارد در ايران نمي‌رويد. کاسني زرد که به گل قاصدک شهرت دارد و در طب قديم ايران به نام ترخشقون نام برده‌اند وکاسني معمولي.

گياه علفي پايا و داراي ساقه اي راست و شاخه دار است که در حالت وحشي، ارتفاعش به ۵/۰ تا ۵/۱ متر مي رسد، ولي اگر پرورش يابد از ۲ متر نيز تجاوز مي کند. از اختصاصات آن اين است که ريشه اي قوي و مخروطي به قطر انگشت، به درازاي ۵/۰ تا يک متر و به رنگ قهوه اي دارد ولي اگر قطع گردد رنگ مايل به سفيد نمايان مي سازد. در داخل ريشه آن شيرابه شيري رنگ جريان دارد.

ساقه کاسني، باريک، استوانه اي و داراي انشعابات کم در ناحيه مجاور رأس است، به طوري که منحصراً در قسمتهاي انتهايي ساقه، شاخه هايي با حالت فاصله دار از محور اصلي، در گياه ديده مي شود.

کاسني، برگهاي متناوب و پوشيده از تارهاي فراوان در اطراف رگبرگ مياني دارد. شکل ظاهري برگهاي قاعده ساقه آن با بقيه فرق دارد، مانند آن که در قاعده ساقه، برگها عموماً دراز، منقسم به قطعات عميق دندانه دار و منتهي به يک قسمت انتهاي مثلث شکل است و هر قدر که به رأس ساقه نزديک گرديم، برگها کوچک تر مي شوند و کناره تقريباً ساده و وضع ساقه آغوش پيدا مي کند.

گلهاي زيبا و آبي رنگ کاسني، از تير تا شهريور ظاهر مي شود و چون به تعداد زياد و به شکل فاصله دار در طول محور دراز ساقه و انشعابات آن شکفته مي گردد، از اين جهت منظره اي زيبا به گياه مي بخشد.

بعضي از پايه هاي اين گياه نيز به تناسب شرايط متفاوت محيط زندگي داراي گلهايي به رنگهاي سفيد يا گلي مي باشند. در هر گل کاسني ۱۸ تا ۲۰ گل زبانه اي منتهي به پنج دندانه ديده مي شود که در يک جام و غنچه واقع اند.

ميوه آن فندقه چهار سطحي نسبتاً مسطح و منتهي به مجموعه اي از فلس هاي بسيار کوچک است. اين گياه در نواحي مختلف به تفاوت به صورت يک ساله، دو ساله و چند ساله در مي آيد.

از مشخصات آن اين است که گلهايش در مقابل تابش نور خورشيد حالت شکفته و باز شده به خود مي گيرند در حالي که هنگام غروب آفتاب يا موقع شب يا در هواي مه آلود و يا باراني گل هاي واقع در سطح جام به هم نزديک مي گردند و آن را به صورت ناشکفته جلوه مي دهند.

محل رويش:

کاسني معمولي، يک گياه دارويي پايا با گل‌هاي آبي يا ارغواني است. کاسني در اصل بومي جهان قديم است و بعداً در قاره آمريکا نيز به‌صورت گياه خودروي کنار جاده‌اي درآمده است. منشأ اصلي اين گياه اروپاي مرکزي، مناطق غربي و مرکزي آسيا و شمال آفريقا است و پراکندگي وسيعي در نواحي مختلف ايران به خصوص شهرستان اقليد، آذربايجان و مناطق کوهستاني خراسان دارد. به آب و هواي خنک، آفتابي يا کمي سايه نياز دارد و گرماي شديد تابستان را تحمل نمي‌کند.

کاسني، پراکندگي وسيعي در نواحي مختلف ايران دارد، چنان که در دامنه هاي کم ارتفاع البرز، راه قزوين به رشت، اطراف رودبار، اطراف تهران، کرج، آذربايجان (اروميه و نواحي ديگر آن)، گيلان (اطراف رشت و لاهيجان)، فارس، بلوچستان، آبادان، نواحي کوهستاني خراسان (بين بجنورد و مشهد)، بين مشهد و فريمان در ۱۰۰۰ تا ۱۳۰۰ متري (احدمايران) و بسياري از مناطق ديگر ايران رويش دارد.

ترکيبات:

برگ کاسني داراي املاحي نظير سولفاتها و فسفاتهاي سديم و منيزيم و پتاسيم است. گلوکزيد تلخي به نام شيکورين Chicarine يا سيکورين Cichorine نيز در آن يافت مي شود. گل هاي آن به علاوه داراي سيکوري ئين مي باشد که ايزومر اسکولين (Esculine) است.

سيکوري ئين Cichoriine با فرمول C15 h16 O9 و به وزن ملکولي ۲۸/۳۴۰ در گل هاي کاسني يافت مي شود.

ريشه کاسني داراي ۱۱ تا ۱۵ درصد انيولين، ۱۰ تا ۲۲ درصد قندهاي مختلف نظير گلوکز، لولز و ساکارز يک ماده رزيني، مقدار کمي تانن، اسانس، پکتين، لوولين Levuline و ثيکورين مي باشد که به سهولت در آب، تبلور حاصل مي کند.

مقدار درصد اينولين که به حالت محلول در شيره سلولي اعضاي گياه وجود دارد تدريجاً در پاييز زياد مي شود، در حالي که مقدار آن در بهار به حداقل مي رسد.

برگ و ريشه گياه داراي ويتامينهاي B,G,K,P است و گرد ريشه بو داده کاسني به علت مصرفهاي زيادي که دارد در بعضي نواحي اروپا پيوسته مورد استفاده قرار مي گيرد.

خواص:

آثار کاسني بر کبد

بازکننده انسدادهاي کبدي، تقويت کننده کبد، کاهنده صفرا، آب برگ کاسني و آب برگ رازيانه، بهترين دواي دفع کننده يرقان انسدادي است. تخم کاسني براي رفع تبهاي صفراوي و انسدادها و خفقان و بيماريهاي کبد مفيد است.

ريشه کاسني

ريشه کاسني گرم و خشک است، برطرف کننده گير و سده، نرم‌کننده اخلاط سينه، افزاينده ادرار، برطرف کننده تب‌ها، تصفيه و پاک کننده خون، و رفع کننده ورم احشاء و درد مفاصل و استسقاء.

جوشانده اش براي رفع آسيت شکمي ناشي از بيماريهاي کبدي مفيد است. نوشيدن جوشانده يا خامه گياه، بازکننده مجاري صفراوي و شدد کبدي و در درمان سنگهاي صفراوي مؤثر است.

از ريشه کاسني، مخلوط با گياهان دارويي ديگر، شربتي به نام شربت روبارب کمپوزه (Rhubarbe compose) يا شربت کاسني مرکب (Chicoree compose) به شرح زير تهيه مي شود. اين شربت مدتهاست که به عنوان بهترين داروي ملين براي اطفال، مورد استفاده مردم کشورهاي مختلف قرار مي گيرد. (Dorvault)

ابتدا روبارب، دارچين و چوب صندل را که قبلاً به قطعاتي تقسيم کرده اند در داخل ظرفي جاي مي دهند و مقدار يک ليتر آب به آن مي افزايند و به مدت ۶ ساعت دم مي کند. سپس محلول را با فشار خارج کرده، مايع حاصل را از کاغذ صافي عبور مي دهند و بدون استفاده از حرارت، به هر ۱۰۰ قسمت محلول، ۱۸۰ قسمت قندي را مي افزايند تا شربت تهيه شود. تفاله باقيمانده را با بقيه مواد ديگر که قبلاً آنها را به قطعاتي درآورده اند، مخلوط کرده مقدار ۵ ليتر آب جوش بر روي آنها مي ريزند و به مدت ۱۲ ساعت به حال خود وامي گذارند تا دم کند، سپس با فشار صاف مي کنند و به محلول صاف شده، بقيه قند را مي افزايند و پس از حرارت دادن و صاف کردن، شربت قبلي را به آن مي افزايند و با گذراندن از پارچه نازک مجدداً صاف مي کنند (کدکس ۱۹۳۷). مقدار مصرف آن، ۱۰ تا ۳۰ گرم براي اطفال ۳۰ ماهه تا ۱۵ ساله است.

آثار کاسني بر کل بدن

کاهنده حرارت و رفع کننده تشنگي است. اگر آب کاسني را بجوشانند و کف آن را با سکنجبين بنوشند، براي تبهاي مزمن مؤثر است و عفونتهاي داخلي را رفع مي کند. جوشانده ريشه کاسني نرم کننده خلطها براي انواع تب هاي مخلوط و مزمن است.

اگر کاسني را با جوشانده جو ميل کنند، رفع تشنگي مي کند.

آثار کاسني بر خون

کاهنده فشار خون، تسکين دهنده مزاج خون، تصفيه کننده خون.

تحليل برنده مواد مختلف بدن، ضد انعقاد خون.

اثرات کاسني بر دستگاه گوارش

کاهنده التهاب، تقويت کننده معده، اگر با قدري رازيانه و کشوث بجوشانيد مسهل بسيار شديدي است. غرغره آب کاسني و آب خيار چنبر ورم حلق و خنّاق را رفع مي کند.

تخم کاسني مصرفش اشتهاآور است. ريشه کاسني جوشانده اش و خوردنش تميز کننده مجاري گوارشي است.

رفع بلغم معده و ورم معده مي نمايد. ضد استفراغ مي باشد. ريشه اش در درمان ورم معده مؤثر است. مصرف کاسني در درمان بيماريهاي انگلي تأثير بسزايي دارد.

از شيره کاسني شربتي به طريق زير تهيه مي گردد که اثر رفع يبوست ـ به ويژه در کودکان ـ دارد. مقدار ۵۰۰ گرم قند را در نيم ليتر شيره گياه حل کرده آن را مي جوشانند تا به غلظت شربت درآيد. سپس به مقدار ۳ تا ۴ قاشق صبح ناشتا مصرف مي کنند. براي اطفال، مقادير کم اين شربت بايد به کار رود.

آثار کاسني بر مجاري ادراري و کليه ها

تميز کننده مجاري ادراري است. اگر تخمش با صندل و رازيانه پخته شود براي رفع سموم و نارسايي کليه مؤثر است. ادرارآوري از خواص تخمش مي باشد.

در درمان سنگ مثانه و رفع آن مؤثر است.

اثرات کاسني بر مفاصل

اگر کاسني را کوبيده با روغن بنفشه و آرد جو و سرکه خمير کنند و به مفاصل دردناک بمالند براي رفع درد مفاصل در طبعهاي گرم و نقرس گرم و ورمهاي گرم بي همتاست.

مصرف ريشه کاسني در رفع درد مفاصل مؤثر است.

آثار کاسني بر چشم

ماليدن آب کاسني براي ورمهاي درد چشم و تقويت بينايي مؤثر است. شيره کاسني سفيده چشم را رفع مي کند.

مصرف جوشانده به صورت نوشيدن، رفع آب چشم مي کند. تقويت شهلاي چشم مي کند و شماره عينک چشم را کاهش مي دهد و چشم را تقويت مي کند.

آثار کاسني بر قلب

براي تپش قلب و تقويت قلب مؤثر است. بازکننده عروق و به خصوص رگهاي قلب است.

مصرف جوشانده کاسني براي رفع انسداد دنده ها و تصلب شرايين مؤثر است. ضمادش با آرد جو تپش قلب را کاهش مي دهد.

آثار کاسني بر سموم

ضماد ريشه کاسني جهت گزيدگي عقرب، زنبور و مار مفيد است. ضماد کاسني که مخلوط با آرد جو باشد رفع سم عقرب، زنبور، مارمولک و مار مي نمايد.

اثر کاسني بر دستگاه توليد مثل زنان و هورمون هاي زنانگي احتمال جنين پسر را بالا برده و شيرافزاست. هندباي برّي شيرآور است.

اگر پوست کاسني را با سفيداب و سرکه مخلوط کنند جهت سوختگي آتش مفيد است.

آثار کاسني در ناراحتي هاي پوستي

ماسک زيبايي، رفع کننده خارش پوستي (ضحار و عرقش)، جلوگيري از سفيد شدن مو (مصرف تخمش)، رفع کننده بيماري واريس. به علت داشتن ويتامين ث در التيام زخمها و ترميم پوست مؤثر است.

براي رفع خارش و کهير مؤثر است. مصرف جوشانده يا خشک و تازه گياه، هر سه مؤثرند.

در استعمال خارجي، قرار دادن برگهاي تازه و له شده کاسني بر روي پوست بدن، براي آرام کردن ناراحتيهاي جلدي ناشي از التهاب و تحريکات سطحي، توصيه گرديده است.

براي تهيه ماسک زيبائي از کاسني، کاسني را بکوبيد و آب آن را بگيريد و با سفيده تخم مرغ مخلوط کنيد و به صورت بماليد. پس از يک ربع ساعت آن را با آب ساده بشوييد. اين ماسک غدد را تحريک مي‌کند و عرقپوست را زياد مي‌کند. براي مبتلايان به امراض جلدي و اگزما مفيد است.

آثار کاسني بر روان

ماليخوليا و هيجان را برطرف مي کند.

خواص درماني ديگر

کليه قسمتهاي گياه مخصوصاً ريشه و برگ آن، اثر مليّن، صفرابر و تب بر دارد و از آن به عنوان اشتهاآور (در ضعف عمل دستگاه هضم)، درمان قولنج هاي کبدي، زردي، نارسايي اعمال کبد و هيستري، وجود خون در ادرار، رفع اخلاط خوني، آب آوردن انساج، تبهاي نوبه، تبهاي مخاطي و بيماريهاي مزمن پوست در حالات خفيف، استفاده مي کنند.

کاسني در دفع رسوبات ادراري، عفونت مجاري ادرار، کم خوني و درمان نقرس و رماتيسم اثر معالج دارد.

بررسيهاي يک گروه از محققان هندي نشان داده است که اگر عصاره آبي يا الکلي گياه بر روي لثه ها ماساژ داده شود، در رفع التهاب و التهاب هاي همراه با خونريزي لثه، مؤثر مي گردد. به علاوه اگر در فرمول خميردندانها وارد شود، اثر ضد ميکروبي قوي ظاهر مي کند و حتي در اين مورد اثر ميکروب کشي آن، از بعضي آنتي بيوتيکها قوي تر ذکر شده است.

در نواحي شمال ايران، با قرار دادن قسمت گوشت دار ريشه کاسني به مدت ۸ تا ۱۲ ساعت در آب سرد، خيسانده اي با طعم تلخ و ناپسند تهيه مي شود که پس از صاف کردن، به عنوان داروي کمکي جهت رفع تب مالاريا صبح ناشتا مورد استفاده قرار مي دهند.

شستشو دهنده? کبد و کليه، خون ساز، افزايش نيروي جنسي و افزايش حجم اسپرم در مردان.

کاسني کاملاً سرد است، و تقويت کننده کبد، و مسکن حرارت و عطش، و گرمي و تقويت کننده کليه و فشار خون و صفرا و پاک کننده مجراي ادرار و کليه‌ها است.

آب برگ کاسني بهترين داروي يرقان و کليه ها و کبد است، و جوشيده و صاف کرده آن برطرف کننده تب‌هاي کهنه و تقويت کننده معده همراه با گل قند درمان کننده تب‌هاي جزئي مداوم است.

کاسني براي تنظيم فشار خون بسيار مفيد است.

ضماد آن برطرف کننده ورم‌هاي گرم و درد چشم و افزاينده بينائي است.

تهيه ضمادي از کاسني و سرب سائيده و روغن گل درمان کننده سرطان زخم دار است.

کاسني دوست کبد است و کم‌کننده قند خون بيماران مبتلا به ديابت مي‌باشد.

هرگاه آب کاسني و آب خيار چمبر را مخلوط کنيد و در ابتداي شرع آنژين و بيماريهاي حلقوي با آن غرغره کنيد، آن را درمان خواهد نمود.

تخم کاسني در ترکيب با ساير داروهاي خنک مفيد و برطرف کننده تبهاي صفراوي، يرقان، خفقان، بيماري‌هاي کبدي و سردرد است.

تخم کاسني هرگاه همراه با صندل و تخم رازيانه پخته شود، دفع کننده سموم و ضعف کليه و طحال و تحريک کننده اشتها مي‌باشد.

تخم کاسني در جميع حالات جانشين برگ کاسني مي‌تواند بشود.

مقدار مجاز خوراک طبي تخم کاسني تا ?? گرم است، و شربت آب آن ? تا ?? گرم و داخل ساير جوشيدني‌ها براي پختن دارو ?? تا ?? گرم است.

کاسني منبعي مفيد براي فروکتوز است و اينولين به خودي خود شکلي از فيبر طبيعي است که اگر در برنامه غذايي گنجانده شوند به کنترل و کاهش وزن کمک شاياني مي‌کنند. هر دوي اين اهداف به تنظيم گرلين که نخستين اسيد آمينه‌اي است که با احساس گرسنگي و رفتارهاي غذا جويانه مرتبط است، کمک مي‌کند. مصرف کاسني موجب کاهش ترشح هورمون گرلين و منجر به کنترل پرخوري و ايجاد احساس سيري يا پري شکم مي‌شود، که اين امر در راستاي تلاش براي کاهش وزن است.

کاسني به طور سنتي براي درمان آرتروز به کار گرفته مي‌شد، و مطالعات نشان دادند که کاسني به طور قابل توجهي داراي خواص ضدالتهابي مي‌باشد که به همين دليل موجب کاهش دردهاي مفصلي – استخواني مي‌شود. در مطالعات انجام شده در سال ????، گزارش‌ها حاکي از آن است که ??? از بيماراني که از دردهاي مفصلي-استخواني رنج مي‌بردند و با کاسني تحت درمان قرار گرفتند و به طور قابل ملاحظه‌اي دردهايشان بهبود يافت. همچنين کاسني را عموماً براي کاهش دردهايي که عامل التهابي دارد، دردهاي ماهيچه‌اي و درد مفاصل مي‌توان مصرف نمود.

کاسني خواصي همچون داروهاي مسکن دارد که اضطراب را کاهش داده و ذهن را آرام مي‌سازد، بنابراين استرس و تأثيرات خطرناک آن بر بدن را از بين مي‌برد. عصاره ريشه کاسني به دليل خواص آرامش‌بخشي به خواب راحت کمک مي‌کند و از بسياري از قرص‌هاي خواب‌آور مرسوم سالم‌تر است. کاهش استرس و اضطراب خطر ابتلا به بيماري‌هاي قلبي، عدم توازن هورمون‌ها، مرض بي‌خوابي، زوال عملکرد شناختي و پيري زودرس را تاحدودي تقليل مي‌دهد.

ابن‌سينا، پزشک بزرگ مسلمان در مورد گياه کاسني و خواص آن گفته است:

* کاسني بازکننده است و سموم کبد را دفع مي‌کند.

* کاسني در درمان التهابات معده و پاک کردن مجاري ادراري م?ثر است.

* ماليدن آب کاسني به محل‌هاي خارش بدن بسيار مفيد است.

* غرغره آب کاسني گلودرد و تورم مفصلي را از بين مي‌برد.

* اگر آب پخته کاسني را با سکنجبين ميل کنيد بهترين داروي تب‌هاي طولاني و مداوم است.

* ريشه کاسني در باز کردن و روان شدن اخلاط بسيار م?ثر است.

* ريشه کاسني، مجاري گوارشي را پاک مي‌کند و بهترين تصفيه‌کننده خون است.

* ريشه کاسني در از بين بردن ورم احشا خيلي م?ثر است.

* ريشه کاسني بهترين دارو براي آب آوردن شکم است و در نفخ و تحليل مواد بسيار نافع است.

* ريشه کاسني براي تقويت معده، زياد کردن ادرار و رفع درد مفاصل و يرقان مفيد است و مشکلات صفراوي را بر طرف مي‌کند.

* کاسني در ازدياد نطفه موثر است و انسان را از ابتلا به قولنج محفوظ نگه مي‌دارد و توان و نيروهاي بدني را تجديد مي‌کند.

* اين گياه در ضعف اعصاب، ضعف چشم و فشار خون مفيد است.

* قلب، کليه و کبد را فعال و با نشاط مي‌کند.

* کاسني رحم را به وظيفه طبيعي خود وا مي‌دارد و برگ آن داراي مقداري ويتامين C است لذا در حفظ جواني م?ثر است.

مواردمنع مصرف:

اگرچه مي‌توان مزاياي فراواني براي کاسني برشمرد، اما در صورت بارداري مصرف بيش از حد آن غيرمجاز است، زيرا ممکن است موجب خونريزي گردد و احتمال سقط جنين غيرعمدي را افزايش دهد. اگرچه تحقيقات در اين زمينه کافي نيست اما همان تحقيقات نشان مي‌دهد که در دوران شيردهي نيز مصرف بيش از حد آن ممنوع مي‌باشد زيرا کاسني از طريق شير مادر به کودک منتقل مي‌شود. ? مصرف بيش از حد آن باعث ترش کردن معده، کاهش وزن (ورزشکاراني که داراي مقداري اضافه وزن هستند مي‌توانند روزي ? الي ? بار از عرق کاسني استفاده بکنند).

کاسني مضر است براي اشخاصي که مبتلا به سرفه هستند. تخم کاسني بدمزه و قي آور است.

مصلحات:

خنثي کننده ناراحتي‌هاي کاسني، شکر است و براي بدطعمي تخم کاسني سکنجبين و ادويه خوشبو مي‌باشد.