پنج انگشت
گياه دارويي پنج¬انگشت، ميوهي کوچکي به شکل توت و به رنگ قهوهاي دارد، سايز آن مانند دانههاي فلفل سياه است و بويي مانند بوي نعناع دارد. بانام علمي (Vitex agnus-castus)درختچه زيبايي به ارتفاع يک متر و نيم است که به علت گلهاي زيبايي که دارد گاه به عنوان گياه تزئيني کاشته ميشود. بدين علت به آن پنج انگشت گويند که برگهاي آن پنجهاي و پنج تايي است. گلهاي آن به رنگ آبي و شبيه سنبلهاي دراز است که سپس تبديل به گل ميشود. درختي است با برگهاي پنجه مانند و گلهاي بنفش که بعد از فصل گرده افشاني ميوه اي قهوه اي پر رنگ مي دهد. و در بستر رودها و مناطق پست و دره ها بيشتر ديده مي شود. قسمت مورد استفاده اين گياه ميوه آن مي باشد. اولين مورد گزارش شده از مصرف آن توسط بقراط بوده که از خوابانده آن در شراب در جهت کنترل خونريزي بعد از زايمان استفاده کرده است.مصارف دارويي مختلف گياه پنج انگشت قرنهاست که شناخته شدهاست. هنگامي که ميوهي اين گياه که به گياه پاکدامني نيز معروف است، ميرسد، از آن براي تهيهي عصارههاي پودري و مايعات دارويي استفاده ميشود. گياه پنج انگشت مزاياي شگفتانگيزي براي سلامتي دارد. اين گياه نامهاي ديگري نيز دارد، از جمله فلفل بياباني، درخت پاکدامن، و فلفل راهبان. اين گياه به اين دليل پاکدامن ناميده شدهاست که توسط روميان باستان براي کاهش ميل جنسي راهبان مورد استفاده قرار ميگرفت.
ترکيبات
گليکوزيدهاي ايريدوئيدي ( aucubin و agnuside )، دي ترپن هاي لابدني(Otundifuran، Vitexilactone )، فلانوئيدها (casticin، vitexin، isovitexin ، Kaempferol ) اسانس (?/? تا ?/? ?) همراه بورنيل استات، ? و ?- سينئول، ليمونن limonene و آلفا و بتاپينن.
داروشناسي
مکانيسم دقيق اثر اين گياه مشخص نيست ولي مطالعات نشان داده است که اين گياه تحريک کننده(agonist) گيرندههاي دوپامين نوع دوم(D2) است و باعث کاهش ترشح پرولاکتين ميشود. به نظر ميرسد گياه پنج انگشت با اثر بر محور هيپوتالاموس ـ هيپوفيز اثر خود را اعمال ميکند. اين گياه باعث کاهش آزاد شدن FSH* و افزايش آزاد شدن LH** و پرولاکتين از هيپوفيز ميگردد. هورمونهاي FSH و LH در توليد استروژن (هورمون جنسي زنانه) از تخمدانها و دوره تخمک گذاري در خانمها مؤثرند. مطالعات نشان داده است که گياه پنجانگشت حاوي ترکيبات استروژنيک نميباشد و مستقيماً بر روي تخمدانها تأثير نميگذارد. برخي مطالعات هم اثر اين گياه بر گيرندههاي اوپيوئيدي را نشان دادهاند.
خواص
خطر ابتلا به سرطان را کاهش ميدهد.
عوامل خارجي يا داخلي زيادي وجود دارند که ميتوانند شما را در معرض خطر ابتلا به سرطانهاي خاص قرار بدهند. کاهش خطر ابتلا به سرطان يکي از فوايد دمنوش گياه پنج انگشت است. بنابراين، نوشيدن دمنوش گياه پنجانگشت بايد به سبک زندگي سالم اضافه شود. خواص ضدسرطاني دمنوش گياه پنج انگشت مسئول وجود چنين فايدهاي است. عصاره ميوهي اين گياه از رشد سلولهاي بدخيم جلوگيري ميکند. نوشيدن دمنوش گياه پنجانگشت به صورت منظم ميتواند به کاهش خطر ابتلا به انواع خاصي از سرطانها مانند سرطان پستان، رودهي بزرگ و تخمدان کمک کند.
ناباروري را درمان ميکند.
استفاده از دمنوش گياه پنج انگشت ناباروري را درمان ميکند، و اين يکي از فوايد شگفتانگيز اين گياه است که بايد بدانيد. اگر شما از مشکل ناباروري رنج ميبريد، فقط بايد دمنوش گياه پنج انگشت و چاي سبز بنوشيد، و برخي از ويتامينها را مصرف کنيد. نوشيدن دمنوش گياه پنجانگشت سطح پروژسترون را در زناني که دچار مشکل ناباروري هستند، افزايش ميدهد.
ميل جنسي زنان را افزايش ميدهد.
زنان در سن باروري و آنهايي که يائسه شدهاند بايد براي لذت بردن از مقاربت جنسيشان روزانه چند فنجان دمنوش گياه پنج انگشت بنوشند. فيتواستروژن¬هاي (گروهي از مواد شيميايي گياهي) موجود در گياه پنجانگشت مسئول اين خاصيت دمنوش آن هستند. اين گياه خواص ديگري نيز براي سلامتي دارد.
. توليد شير را افزايش ميدهد.؟
دمنوش گياه پنج انگشت دمنوش ايدهآلي است براي زنان شيرده چرا که افزايش توليد شير يکي از فوايد اين گياه است. اگرچه دمنوش گياه پنج انگشت در افزايش توليد شير مادر مؤثر است، اما زنان شيرده بايد اين گياه دارويي را در مقادير کم مصرف کنند. پس از نوشيدن دمنوش گياه پنج انگشت، سطح پرولاکتين در بدن زنان شيرده افزايش مييابد. پرولاکتين، که هورموني زنانه است، نقش مهمي در تنظيم ميزان توليد شير بازي ميکند. با اين حال، به دليل عدم وجود اطلاعات و شواهدي که اثربخشي و بيخطر بودن دمنوش گياه پنجانگشت را در افزايش توليد شير تاييد کنند، بايد قبل از مصرف آن با پزشکتان مشورت کنيد.
. علائم يائسگي را کاهش ميدهد.؟
بسياري از زنان در زمان يائسگي سختي و دشواري زيادي را تجربه ميکنند. آنها معمولا از خستگي، سرگيجه، نوسانات خلقي، گرگرفتگي، و بسياري از ديگر نشانههاي يائسگي رنج ميبرند. گفته ميشود که درمان جايگزيني هورمون، علائم يائسگي را درمان مي-کند؛ با اين حال، اين درمان هنوز هم بحثآفرين است. دمنوش گياه پنج انگشت فوايد زيادي دارد که يکي از آنها کاهش علائم يائسگي است. اين دمنوش با متعادل کردن هورمونهاي زنانه، تا حد زيادي علائم يائسگي را رفع ميکند. گفته ميشود ترکيب کوهوش سياه و دمنوش گياه پنجانگشت، نتيجهي بهتري به شما ميدهد.
از بدن در مقابل راديکالهاي آزاد محفاظت ميکند.
راديکالهاي آزاد اثرات سوء زيادي براي سلامتي و زيبايي انسان دارند. به عنوان مثال، راديکالهاي آزاد باعث استرس اکسيداتيو ميشوند که خطر ابتلا به مشکلات مختلف مانند پيري زودرس و سرطان را افزايش ميدهد. دمنوش گياه پنج انگشت داراي خواص آنتياکسيداني است و ميتواند بدن را در مقابل آسيب راديکالهاي آزاد محافظت کند. استفاده از اين دمنوش را نبايد در فهرست خواص درماني شگفتانگيز گياه پنجانگشت ناديده بگيريم.
. علائم سندرم قبل از قاعدگي را از بين ميبرد.؟
زنان با نوشيدن دمنوش گياه پنج انگشت به صورت منظم، ميتوانند کاهش قابل توجهي را در علائم سندرم قبل از قاعدگي (PMS) تجربه کنند. افراد مبتلا به PMS از نشانههايي مانند درد پستان (در اثر لمس)، تحريکپذيري، نوسانات خلقي، و سردرد رنج ميبرند. با توجه به يک مطالعه، با مصرف دمنوش گياه پنج انگشت ميتوانيد ?? درصد از علائم سندروم پيش از قاعدگي را کاهش دهيد.
. پوکي استخوان را در مردان درمان ميکند.؟
تحقيقاتي در رابطه با پوکي استخوان در مردها انجام شدهاست و چند درمان احتمالي براي اين بيماري وجود دارد. با اين حال، با توجه به مطالعهاي که در کتابخانه¬ي ملي پزشکي ايالات متحده آمريکا منتشر شدهاست، دمنوش گياه پنجانگشت يک درمان خانگي عالي براي پوکي استخوان در مردان است. استفاده از عصارهي گياه پنجانگشت به افزايش تراکم استخوان و بهبود سلامت استخوان کمک ميکند و در نتيجه از پوکي استخوان در مردان پيشگيري ميکند.
حملات سرع را کاهش ميدهد.؟
دمنوش گياه دارويي پنجانگشت به کاهش حملات صرع کمک ميکند، و اين يکي از تواناييهاي فوقالعاده و خواص درماني شگفتانگيز اين گياه است. با توجه به مطالعهاي آزمايشگاهي، موشهاي نري که مقداري گياه پنج انگشت مصرف کردند، کاهش قابل ملاحظهاي را در تعداد دفعات تشنج و طول تشنج تجربه کردند. اين امر ثابت ميکند که گياه پنجانگشت در کاهش و کنترل حملات صرعي موثر است.
از ابتلا به سرطان پروستات جلوگيري ميکند.؟
گياه پنجانگشت مزاياي شگفتانگيز ديگري نيز براي سلامتي دارد. استفاده از دمنوش اين گياه خطر ابتلا به سرطان پروستات را کاهش ميدهد. گياه پنجانگشت که داراي خواص ضد سرطاني است، توانايي زيادي براي کاهش سطح تستوسترون و مهار رشد سلولهاي سرطاني پروستات در بدن دارد. علاوه بر اين، مزاياي دمنوش گياه پنج انگشت به دليل توانايي اين گياه براي متعادل کردن هورمونها در بدن است.
آکنه را کاهش ميدهد.؟
از آنجا که گياه پنج انگشت توانايي تنظيم هورمونها را در بدن د ارد، استفاده از دمنوش آن ميتواند آکنهاي را که توسط تغييرات هورموني ايجاد ميشود، کاهش دهد. گياه پنج انگشت يک درمان توصيهشده براي آکنهي ناشي از سندرم پيش از قاعدگي (PMS) است. اين گياه همچنين مانع از ظاهر شدن زخم آکنه ميشود.
اختلال آمنوره (بيدشتاني) را درمان ميکند.؟
گياه دارويي پنجانگشت ميتواند اختلالات قاعدگي را از جمله آمنوره که در آن يک توقف در چرخهي قاعدگي رخ ميدهد، درمان کند. درمان آمنوره يکي از فوايد دمنوش گياه پنجانگشت براي زنان است به اين دليل که ميتواند هورمونها به ويژه پروژسترون و استروژن را به تعادل برساند.
.ولع شديد به خوردن را متوقف ميکند.؟
ولع شديد به خوردن غذاهاي شيرين، شيرينيها يا غذاهاي فراوريشدهي ناسالم براي بدن شما مضر است و ميتواند وزنتان را افزايش بدهد و منجر به بروز برخي از بيماريها از جمله فشار خون بالا، ديابت و چاقي شود. بسياري از اوقات، ما ميتوانيم اشتها و ولع خوردن را بعد از هر وعدهي غذايي کنترل کنيم. به ياد داشته باشيد که ميل شديد به خوردن غذا، گرسنگي واقعي نيست. از بين بردن ميل شديد به غذا يکي از فوايد دمنوش گياه پنجانگشت است. بنابراين، هنگامي که شما ولع شديد به خوردن مواد غذايي در خودتان احساس ميکنيد، بايد يک فنجان دمنوش گياه پنجانگشت بنوشيد.
از بروز گرگرفتگي پيشگيري ميکند.؟
دمنوشهاي زيادي وجود دارند که ميتوانند به کاهش تعداد دفعات و شدت گرگرفتگي کمک کنند. اين کاربرد دمنوش گياه پنج انگشت نيز در فهرست خواص درماني شگفتانگيز آن گنجانده شدهاست چرا که استفاده از دمنوش گياه پنجانگشت ميتواند هورمونها را در بدن تنظيم کند.
اندومتريوز را درمان ميکند.؟
اندومتريوز يک بيماري شايع در زنان است. بيماران مبتلا به اندومتريوز ممکن است درد شديدي را تجربه کنند. استفاده از دمنوش گياه پنجانگشت ميتواند به تسکين درد و علائم اندومتريوز خفيف کمک کند. اين دمنوش يک درمان خانگي موثر براي عفونتهاي واژن مانند گرفتگيهاي قاعدگي نيز محسوب ميشود.
??. علائم پيش از قاعدگي را کاهش ميدهد.
علائم قبل از قاعدگي شامل تحريکپذيري، نفخ، افسردگي، سردرد و درد پستان (در اثر لمس) ميشود. اين علائم را ميتوان با نوشيدن دمنوش گياه پنجانگشت درمان کرد. براي کاهش علائم پيش از قاعدگي، گياه پنجانگشت را ميتوان در اشکال مختلف مصرف کرد از جمله به صورت مايع، تنتور و پودر. گياه پنجانگشت مزاياي ديگري نيز براي سلامتي دارد. براي دانستن اين مزايا خواندن مقاله را ادامه بدهيد.
۱۷.جلوگيري از اختلالات سينه ها: از اختلالات سينه ها حين پريود جلوگيري کرده باعث افزايش ترشح شير از سينه ها شده و منجر به افزايش سايز سينه ها مي شود.
۱۸.مهار فيبروم رحم: از رشد فيبروم در جدار رحم جلوگيري مي کند.
۱۹.پيشگيري قاعدگي دردناک: با تنظيم هورمونهاي زنانه از بروز پريود دردناک پيشگيري مي کند.
۲۰.اختلالات پريود: بواسطه تعديل نسبت پروژسترون به استروژن از بروز اختلالات پريود جلوگيري مي کند.
۲۱.درمان نارسايي تخمدان(Corpus Luteum insufficiency): در مواردي که تخمدان قادر به تخمک گذاري نمي باشد با اصلاح نسبت پروژسترون به استروژن باعث افزايش عملکرد تخمدان و بهبود تخمک گذاري مي شود.
۲۲.پريود دردناک: با مکانيسم فوق از درد پستانها ورم و درد بدن در حين پريود مي کاهد.
۲۳.قطع غير طبيعي پريود: باعث درمان قطع شدن غير طبيعي پريود و افزايش يا کاهش ميزان خونريزي و اختلال زمان بروز پريود مي شود.
۲۴.افزايش ترشح پرولاکتين: مخصوصا” اگر توام با اختلال پريود باشد موثر است.
۲۵.دوره پيش يائسگي :Perimenopauseروي غدد هيپوفيز وهيپوتالاموس نفوذ کرده و هورمونFsH,LH را تعديل نموده،اين دو هورمون هيپوفيزي موجب توليد استروژن مي شوند وعلائم يائسگي را کنترل مي کنند. Vitex از مهمترين گياهاني است که در اروپا در درمان علائم پيش يائسگي به کار مي رود.
۲۶.دردپستان(Mustodynia):اختلالات سيكل قاعدگي
غلظت هاي بيشتر از سطح فيزيولوژيک پرولاکتين درخون در ترشح گونادوتروپين ها مداخله نموده وموجب اختلال در رشد وتکامل فوليکولي واوولاسيون شده منجر به عدم تعادل هورموني مي گردد که دراين حال اختلالات سيکل قاعدگي تورم ودردپستان مشاهده مي شود.
پرولاکتين با اثر مستقيم روي پستانها ممکن است موجب حساس شدن ودرد پستان شود،کاهش سطح پرولاکتين منجر به ترشح گونادوترپين به ميزان فيزيولوژيک شده وسيکل قاعدگي را منظم کرده واثر پرولاکتين روي بافت پستان متوقف مي گردد.
ديگر خواص
ميوه اين گياه قابض است و به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک ميکند. افرادي که دچار بواسير يا شقاق باشند ميتوانند از اثرات درماني آن سود بجويند و در جوشانده اين گياه بنشينند تا عارضه برطرف شود. ضماد ميوه و برگ آن ادرار را افزايش ميدهد و مقدار زياد آن براي کليه مضر است. اين گياه در درمان سر درد هم مفيد است. فوايد آن به قدري زياد است که از اين گياه در قرصهاي گياهي مورد استفاده براي تنظيم قاعدگي و کاهش خونريزي استفاده ميشود.در خانم هايي که در تلاش براي باردارشدن هستند، استفاده از فلفل کوهي به صورتي موثر سبب طبيعي شدن چرخه ي تخمک گذاري مي شود. نتايج پژوهش هاي باليني حاکي از آن است که ??روز پس از مصرف اين گياه ، اصلاح عدم تعادل آغاز مي شود ولي براي آنکه تاثير کامل حاصل شود، بايد حداقل تا ? دوره يا بيشتر از اين گياه استفاده نمود. با بررسي¬هاي انجام شده، خاصيت افزايش ترشح شير توسط فلفل کوهي به اثبات رسيده است ولي تجزيه شيميايي شير مادر، از نظر ترکيب داراي تغيير نبوده است. اين نتيجه بسيار شگفتي برانگيز است زيرا مکانيسم پيشنهادي تاثير فلفل کوهي به صورت کاهش آزاد شدن پرولاکتين است. به هرحال ،اين مورد را مي توان نمونه خوبي از چگونگي فعاليت واقعي يک گياه دانست زيرا پيچيده ترازآن مسايلي است که در نتايج آزمون هاي اختصاصي آزمايشگاهي به دست مي آيد.
فارماكولوژي:
Vitexحاوي هورمون نيست،ولي ترشحات هورمونها را تحريک وفعاليت آنها را متعادل مي کند.فرمول Vitexتقليدکننده غده هيپوفيز در مورد هورمونهاي Fsh,LH,LTH مي باشد. از آنجا کهVitexآگونيست دوپامين است مي تواند موجب مهار ترشح پرولاکتين از هيپوفيز قدامي گردد.
اين گياه مي تواند تأثيرخود رامطابق با نياز بدن اعمال کند،براي مثال درسندرم قاعدگي دردناک اين گياه موجب مقابله با آثار ترشح استروژن شده ودرعلائم پس از يائسگي اين گياه علائم ناشي از کمبود ترشح استروژن را جبران مي سازد.
Vitexداراي مواد فيتو استروژن فعال مي باشد،اين اثررااز طريق نفوذ روي غدد هيپوفيزوهيپوتالاموس انجام داده ودر نتيجه هورمون FsH,LHرا تعديل مي نمايد.
Vitexآنتاگونيست هالوپيردول است.
طب سنتي
درکتاب مخزن الادويه تحت عنوان Vitexبه خصوصيتهاي قابض تحليل برنده،بازکننده گرفتگي هاي کبدي ومغزي،نيرودهنده،اشتهاآور،بادشکن وضدنفخ،مفيددرقاعدگيهاي عقب افتاده وبيماريهاي رحمي اشاره گرديده از برگهاي گياه در گذشته قرصهائي تهيه مي شده که سه بار در روز تا سه روز پس از زايمان به زناني تجويز مي شده که دچار بي اشتهائي شديد،ضعف ولاغري مبتلا مي شده اند.
در کاهش ترشح شير مادرشيرده،برقراري جريان طبيعي قاعدگي،خشک کردن مني،افزايش تمايلات جنسي در زنان کاربرد داشته است.
شياف واژينال تهيه شده از برگ وميوه قاعده آور بوده وSitzbatchآن براي تورم هاي رحم،مشکلات تخمداني،واژينيت آتروفيک درمنوپوزها مؤثر است.مقدار مصرف آن ۵گرم در روزوجهت جلوگيري از عوارض جانبي توصيه شده همراه صمغ عربي يا کتيرا مصرف گردد.
مطالعات باليني:
يکي از وسيع ترين مشکلات زنان ،عوارض قبل از قاعدگي(pms)است،مصرف گياه%۳۰تا%۴۰ کاهش عوارض را دربردارد.
تحقيقي درکشور آلمان در زنان مبتلا به تنبلي تخمدان وفيبروم رحمي صورت گرفته وروزانه ۴۰قطره از عصاره گياه پنج انگشت را به مدت ۱۶۶روز به آنها تجويز نموده اند.نتايج بدست آمده نشان داد که ۹۰%کليه عوارض به کلي مرتفع شدند.زمان متوسط اثر گذاري عصاره پنج انگشت دراين تحقيق ۲۵/۳روز بوده است.
درمطالعه ديگري روي ۳۶نفر خانم با روزي ۴۰قطره بعداز سه نوبت قاعدگي،کاهش مواردي از جمله سردرد،فشار وحساس شدن سينه ها،خستگي،نفخ،افزايش اشتها،دپرسيون،پرخاشگري،دلهره،ميل به خوردن شيريني،عصبي شدن وبي حوصلگي درآنها مشاهده شد.
مصرف عصاره همراه۲۰۰ميلي گرم ويتامين B6 اثرات مطلوبتري را درپي داشته است. مطالعات نشانگراين است که قاعدگي هاي منظم بوسيله مصرف عصاره ويتاگنوس،
منظم شده و ميزان پرولاکتين کاهش مي يابد(پرولاکتين درافرادي که اين ماده بيش از اندازه ي طبيعي در آنها وجود داشته در روزهاي ۵تا۸ وبيستم قبل وبعدازمصرف داروسه ماه قبل وسه ماه بعد اندازه گيري شده است.)
موارد منع مصرف
اگر چه دمنوش گياه پنجانگشت مزاياي زيادي براي سلامتي دارد، اما مهم است که در مورد عوارض جانبي ناشي از مصرف بيش از حد اين گياه نيز اطلاعاتي داشته باشيد. گياه پنجانگشت در صورتي که در حد اعتدال مصرف شود، هيچ عارضهي جانبي خاصي ايجاد نميکند. مصرف بيش از حد اين گياه ممکن است سبب بروز سرگيجه، سردرد، ناراحتي معده، تهوع، خارش و راش پوستي شود. زنان باردار و افرادي که داروهاي داراي بروموکريپتين و دوپامين مصرف ميکنند، نبايد گياه پنجانگشت را به هر شکلي استفاده کنند.
افرادي که قرص ضدبارداري مصرف ميکنند نيز نبايد سراغ اين گياه بروند. گياه پنجانگشت با توجه به خواص ضد آندروژني که دارد، ممکن است عوارضي براي باروري مردان داشته باشد. توصيه ميشود که قبل از مصرف گياه پنجانگشت براي اهداف دارويي، با پزشک يا ارائهدهندهي مراقبتهاي بهداشتي مشورت کنيد. اجازه بدهيد پزشک يا ارائهدهندهي مراقبتهاي بهداشتي شما از داروهايي که قرار است مصرف کنيد، مطلع باشند.
عوارض جانبي ناشي از فرآورده هاي گياه بسيار محدود واکثراًضعيف هستند.اين عوارض شامل خارش بدن،راش هاي پوستي،تهوع،اسهال به ميزان ۱تا۲%در خانم ها ايجاد مي شود.درتعداد اندکي از خانم ها در ماه هاي اول باعث پريود سنگين مي شود.
مصرف آن دربارداري با توجه به اثرات قاعده آور(تجربي)ممنوع است،ازطرفي اين گياه در سه ماهه اول بارداري در کساني که به دليل پروژسترن ناکافي سقط داشته اند مؤثربوده است(تجربي).Vitex نبايد همراه با داروهاي پروژستروني وقرص هاي ضدآبستني مصرف شود.هالوپريدول ممکن است اثرات پنج انگشت را تضعيف يا مهار کند.عصاره گياه پنج انگشت ممکن است موجب تشديد ديسمنوره اسپاسموديک که مربوط به pms نباشد گردد.مطالعه بر روي مادران شيرده،اثرات مفيد آن را بدون ايجاد مسموميت نشان داده است
در کسانيکه سابقه حساسيت پوستي دارند احتمال بروز ضايعات پوستي بيشتر است.
در مواردي که بعد از زايمان مصرف شود زمان شروع اولين پريود را جلو مي اندازد.